Początki
19 lutego 1473 roku w Toruniu przychodzi na świat najznamienitszy z polskich astronomów Mikołaj Kopernik, który ruszył Ziemię i wstrzymał Słońce. Do największych zainteresowań Mikołaja należały: astronomia, matematyka, medycyna, ekonomia, kartografia i prawo kanoniczne. Wszystkie te dziedziny studiował skrupulatnie, rozpoczynając od wydziału sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej, od 1491 do 1495 roku. W 1496 roku wyjechał kontynuować naukę do Bolonii, poświęcając się studiom z dziedziny prawa kanonicznego, na tamtejszej uczelni. Następnie odbywał praktyki w Rzymie, redagując materiały kancelarii papieskiej w 1500 roku. Wkrótce przyszedł czas na studia w Padwie, tym razem medyczne. Zainteresował się tam astronomią, docierając do źródeł starożytnych, mówiących o sferycznej budowie Ziemi.
Powrót do kraju
Po powrocie do kraju w 1507 roku, już jako dyplomowany lekarz oraz doktor prawa kanonicznego, Kopernik napisał pierwszą rozprawę „Commentariolus”, popartą latami badań nad materiałami źródłowymi czasów starożytnych, jak również własnymi obserwacjami i przemyśleniami. Ze względu na ryzyko, jakie niosła w sobie treść tej rozprawy, a mianowicie pierwowzór teorii heliocentrycznej, przeznaczona ona była tylko dla grona bliskich zaufanych. Od 1510 roku, jako kanonik katedry we Fromborku, zyskał lepsze warunki do poparcia teorii heliocentrycznej obserwacjami, poprzez dostęp do odpowiednich przyrządów obserwacyjnych. Co ciekawe do jego obowiązków należały nadal leczenie, kartografia – stworzył bowiem mapę Warmii oraz mapę Królestwa Polskiego i Litwy. Do ciekawych opracowań Mikołaja można zaliczyć także nowy kalendarz.
De Revolutionibus
Od 1514 roku rozpoczął prace nad pierwszą księgą dzieła swojego życia „De Revolutionibus”. Do roku 1533 prowadził obserwacje i prace nad teorią heliocentryczną, nie chwaląc się nikomu, słusznie bowiem obawiał się reakcji Kościoła na jego rewolucyjne i sprzeczne z dogmatami tezy, obalające mit na temat Ziemi jako centrum Wszechświata. W 1533 roku jednak zdecydował się na przedstawienie w Watykanie założeń swojej teorii. W 1537 roku Mikołaj Kopernik zostaje nominowany na biskupa warmińskiego. Dzięki temu, mógł odważniej głosić swe teorie. Niestety nadal był krytykowany, nie tylko przez środowiska duchowne, lecz także naukowe. Za namową teologa Andrzeja Osiandera, postanowił opublikować „De Revolutionibus” w formie hipotezy, słusznie uznał, że nie będzie ona antydogmatem w postaci jednoznacznej i udowodnionej prawdy. W 1541 roku wyjechał do Wittenbergi, w celu wydania swego dzieła. Jest rok 1543. Rok oficjalnej publikacji „De revolutionibus orbium coelestium” (tłum. „O obrotach sfer niebieskich”) w języku łacińskim. Mikołaj Kopernik swe dzieło zadedykował ówczesnemu papieżowi Pawłowi III. Warto wspomnieć, iż rewolucja, jaką dzieło wywołało, nie nastąpiła od razu. Dyskusja na jego temat objęła dosyć szerokie grono uczonych dopiero pod koniec XVI wieku. W 1616 roku (aż do roku 1822) władze duchowne trzymały „De Revolutionibus” w indeksie ksiąg zakazanych, zwanym też indeksem ksiąg zatrutych. Dopiero w XVIII wieku powróciła dyskusja na temat hipotezy heliocentrycznej i heliostatycznej budowy Wszechświata. Poparta ona była już większą ilością zgromadzonych danych obserwacyjnych. Dzieło skreślone z indeksu w 1828 roku powróciło na języki świata naukowego w 1835 roku, po przypomnieniu dzieła Galileusza pt.: „Dialog o dwu najważniejszych układach świata: ptolemeuszowym i kopernikowym”, potwierdzającego teorię heliocentryczną.
Kopernikowska wizja wszechświata De revolutionibus orbium coelestium
Teoria Kopernika była rewolucyjna nie tylko w dziedzinie astronomii, ale i wpłynęła na ogólne postrzeganie miejsca człowieka we Wszechświecie, ze wszystkimi tego skutkami: zarówno filozoficznymi, religijnymi, jak i politycznymi.
Mikołaj Kopernik zmarł 24 maja 1543 roku we Fromborku na skutek wylewu krwi do mózgu. Jego ciało złożono pod posadzką w katedrze fromborskiej.
W czasie swojej działalności Kopernik zgromadził znaczny księgozbiór, który przepisał w testamencie diecezji warmińskiej. W większości jednak uległ on rozproszeniu i zniszczeniu, już po jego śmierci. Część tych zbiorów trafiała do biblioteki kapitulnej we Fromborku, następnie zostały one wywiezione do Szwecji przez wojska Gustawa Adolfa i Karola XII. Przetrwały jednak do naszych czasów i znajdują się na terenie Szwecji.
Kopernik był nie tylko astronomem, lecz także prawdziwym „człowiekiem renesansu”, bowiem działał także jako matematyk, lekarz, prawnik, ekonomista. Próbował swoich sił również w przekładach literatury.
Obecnie rękopis dzieła Kopernika przechowywany jest w Bibliotece Jagiellońskiej.
